Το έργο «Σχολεία για όλους – Συμπερίληψη παιδιών προσφύγων στα ελληνικά σχολεία», χρηματοδοτούμενο των EEA Grants, θέτει ως στόχο την υποστήριξη των σχολείων όσον αφορά την καλλιέργεια της δημοκρατικής κουλτούρας εντός της σχολικής κοινότητας, προκειμένου όλα τα μέλη της, ιδιαίτερα τα παιδιά με προσφυγικές εμπειρίες, να αισθάνονται ευπρόσδεκτα σε ένα ασφαλές και χωρίς αποκλεισμούς σχολικό και μαθησιακό περιβάλλον, όπου προσφέρεται ποιοτική εκπαίδευση για όλους.
Το έργο, φορέας υλοποίησης του οποίου είναι το Ευρωπαϊκό Κέντρο Wergeland (EWC), επιθυμεί να προσφέρει κατάρτιση και υποστήριξη σε διευθυντές/τριες και εκπαιδευτικούς σχολείων με μαθητές με προσφυγικές εμπειρίες στο μαθητικό τους πληθυσμό και να προωθήσει την ενδυνάμωση της ευρύτερης σχολικής κοινότητας (διευθυντές/τριες, εκπαιδευτικοί, μαθητές/τριες, γονείς) και της τοπικής κοινότητας (οργανώσεις υποστήριξης των παιδιών) μέσω της εκπαίδευσης στη δημοκρατική ιδιότητα του πολίτη και τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Κατά τη διάρκεια του τριετούς κύκλου υλοποίησης του (2019-2022), το πρόγραμμα “Σχολεία για όλους”, με μια ομάδα 4 επικεφαλής επιμορφωτών και 45 επιμορφωτών, κατάφερε να υποστηρίξει 64 δημόσια σχολεία με τάξεις υποδοχής.Υλοποίησε, επίσης, ποικίλες δραστηριότητες, κυρίως δια ζώσης αλλά και διαδικτυακά.
Συγκεκριμένα, οι δραστηριότητες που υλοποιήθηκαν δια ζώσης είναι οι ακόλουθες:
– 7 Ακαδημίες, με 68 συμμετέχοντα σχολεία συνολικά και 198 συμμετέχοντες
– 100 εκπαιδεύσεις/εργαστήρια σε σχολεία με τη συμμετοχή 867 συμμετεχόντων/εκπαιδευτικών
– 454 επισκέψεις παρακολούθησης και καθοδήγησης σε σχολεία από τους περιφερειακούς εκπαιδευτές
– 2 συνέδρια με περισσότερους από 300 συμμετέχοντες
Το έργο υποστήριξε, επίσης, τον σχεδιασμό και την υλοποίηση 64 Σχεδίων Δράσης σε 64 σχολεία δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης με τάξεις υποδοχής σε όλη την Ελλάδα. Ο διαδραστικός χάρτης του σχολικού δικτύου μας αποτυπώνεται εδώ.
Κατά τη διάρκεια της περιόδου αποκλεισμού λόγω της πανδημίας COVID-19 προσφέρθηκαν, επίσης, διαδικτυακές εκπαιδεύσεις ανοιχτές στην ευρύτερη κοινότητα των εκπαιδευτικών. Ειδικότερα, οι επιμορφωτικές συναντήσεις που πραγματοποιήθηκαν για τους εκπαιδευτικούς που συμμετείχαν σε αυτές ήταν οι εξής:
– 4 διαδικτυακά σεμινάρια και 2 διαδικτυακές επιμορφώσεις με τη συμμετοχή περισσότερων από 2000 συμμετεχόντων
– επιμόρφωση 185 Στελέχη Εκπαίδευσης, σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής (ΙΕΠ).
Πέρα από τα προαναφερθέντα ποσοτικά δεδομένα, το έργο, κατά τη διάρκεια της υλοποίησής του, κατάφερε να αναδείξει μερικές βασικές αρχές,που ανοίγουν το δρόμο για ευρύτερες αλλαγές στη δημόσια δευτεροβάθμια εκπαίδευση και τον τρόπο λειτουργίας των σχολικών κοινοτήτων.
Πιο συγκεκριμένα:
Το σχολείο ως σύνολο
Βασισμένο στην προσέγγιση του «σχολείου ως σύνολο», το έργο εισήγαγε στη μεθοδολογία του τη συνεργασία όλων των αντίστοιχων φορέων των σχολικών κοινοτήτων, εκπαιδευτικών, διευθυντών, μαθητών και της τοπικής κοινωνίας. Αυτή η παράμετρος λειτούργησε ως προϋπόθεση, ξεκινώντας από την αρχική αίτηση του σχολείου, τα σχολικά εργαστήρια με εκπροσώπους της διεύθυνσης του σχολείου, εκπαιδευτικούς και γονείς, μέχρι τη δημιουργία και την εφαρμογή του σχεδίου δράσης κάθε σχολείου. Το ‘άνοιγμα’ στην τοπική κοινωνία και η συνεργασία με γειτονικά σχολεία και τοπικούς φορείς ενθάρρυνε την προσπάθεια για καλλιέργεια της δημοκρατικής κουλτούρας στα σχολεία, ενισχύοντας τις πιθανότητες επίτευξης προς αυτή την κατεύθυνση, και δημιούργησε παράλληλα καλύτερες συνθήκες επικοινωνίας και συνεργασίας μεταξύ των σχολείων με την βλέψη περαιτέρω μελλοντικών συνεργασιών. Όπως τονίζει η Γκέλυ Αρώνη, επικεφαλής εκπαιδεύτρια του προγράμματος: « Η εξωστρέφεια του σχολείου είναι μείζονος σημασίας. Η ύπαρξη μαθητών με προσφυγικό υπόβαθρο μέσα στα σχολεία ήταν μια ευκαιρία για το πρώτο βήμα προς το άνοιγμα προς την κοινότητα, άλλα σχολεία και οργανισμούς. Η επικοινωνία μεταξύ των σχολείων και των δομών φιλοξενίας έχει σιγά-σιγά εδραιωθεί για την αντιμετώπιση των διαφορετικών αναγκών των μαθητών».
Η «σχολικο-κεντρική» λογική
Η επιμορφωτική παρέμβαση του έργου αποδείχθηκε ότι ξεπέρασε τις προσδοκίες των εκπαιδευτικών, οι οποίοι συνήθως συμμετέχουν σε πολυάριθμα προγράμματα και εκπαιδεύσεις καθ’ όλη τη διάρκεια του σχολικού έτους. Η βιωματική γνώση, η ομαδική εργασία και η δημιουργία ενός εξατομικευμένου σχεδίου δράσης από το ίδιο το σχολείο , επέτρεψαν στα μέλη της σχολικής κοινότητας να προβληματιστούν σχετικά με τα κίνητρά τους και το σχολείο τους και να επικεντρωθούν στις δικές του ανάγκες, θέτοντας εφικτούς στόχους. Η προσέγγιση αυτή είχε βαθύ αντίκτυπο στους συμμετέχοντες στο εργαστήριο. «Η γνώση ήρθε σταδιακά και στο βαθμό που μπορούσαμε να την αφομοιώσουμε. Ήταν βιωματική διαδικασία και μας προετοίμασε για να υλοποιήσουμε μόνοι μας το πρόγραμμα και να ενημερώσουμε τους συναδέλφους μας γι’ αυτό» αναφέρει η κ. Αγγελική Ηλία, διευθύντρια του 2ου Λυκείου Αθηνών. Η συνεργασία μεταξύ των συναδέλφων ήταν ένας θεμελιωδώς θετικός παράγοντας στις συμμετέχουσες σχολικές κοινότητες. «Έμαθα πώς να διαμορφώνω σχέδια δράσης για τη συμπερίληψη των προσφύγων μαθητών και πώς οι εκπαιδευτικοί μπορούν να συνεργαστούν στενά μεταξύ τους. Επίσης, πώς οι εκπαιδευτικοί μπορούν να ενδυναμωθούν στην πράξη, καθώς και ψυχολογικά προκειμένου αντιμετωπίσουν με επιτυχία τους στόχους τους όταν οι προκλήσεις είναι συντριπτικές και τους κάνουν να αισθάνονται αδύναμοι. Έμαθα πως μπορώ να αντιμετωπίσω κάποιες από τις προκλήσεις σε συνεργασία με τους συναδέλφους μου» σημειώνει η κ. Δήμητρα Χατζηνικολάου, εκπαιδευτικός στο Γυμνάσιο Δροσιάς.
Δουλεύοντας «πολυγλωσσικά»
Αυτό που συμβαίνει στις σημερινές σχολικές ομάδες είναι ότι οι πρόσφυγες μαθητές παρακολουθούν, ως επί το πλείστον, τα μαθήματα στις τάξεις υποδοχής τα οποία επικεντρώνονται στη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας και παράλληλα παρακολουθούν κάποια μαθήματα με τους υπόλοιπους μαθητές, στα οποία συνήθως δεν συμμετέχουν ενεργά λόγω της ελλιπής κατανόησης της ελληνικής γλώσσας. Λόγω της εν λόγω συνθήκης, για τους εκπαιδευτικούς η δημιουργία ενός μαθησιακού περιβάλλοντος χωρίς αποκλεισμούς εντός της σχολικής τάξης αποτελεί μία μεγάλη πρόκληση και συχνά χάνουν το κουράγιο τους περιμένοντας μέχρι να βελτιωθεί το επίπεδο κατάκτησης της γλώσσας από τους μαθητές πρόσφυγες. Το έργο ‘Σχολεία Για Όλους’ κατάφερε να προσφέρει στους εκπαιδευτικούς και τους διευθυντές των σχολείων εργαλεία εστιασμένα σε διαφοροποιημένες μεθόδους διδασκαλίας και τρόπους, όχι μόνο για να παρακάμψουν το γλωσσικό εμπόδιο αλλά και για να αξιοποιήσουν τη γλωσσική και πολιτιστική ποικιλομορφία του σχολικού πληθυσμού προς όφελός τους. Η κεντρική ιδέα που διέπει όλη αυτή την εκπαιδευτική παρέμβαση είναι ότι η ένταξη ωφελεί όλους τους μαθητές και αυτό ήταν εμφανές κατά την υλοποίηση των σχεδίων δράσης. «Πάντα υπάρχουν παιδιά που μπορεί να αισθάνονται διαφορετικά από την πλειοψηφία- όχι μόνο οι πρόσφυγες-, που μπορεί να έχουν δυσκολίες, να αισθάνονται αποκλεισμένα και να είναι ντροπαλά. Δεν κάνουν φίλους γιατί φοβούνται ότι δεν θα γίνουν αποδεκτά και μένουν στο περιθώριο» αναφέρει ο Στέλιος, μαθητής του 5ου Πρότυπου Γυμνασίου Χαλκίδας. Στο ίδιο μήκος κύματος, η συμμαθήτριά του Δέσποινα σημειώνει: «Είμαι πιο ευαίσθητη και πιο δυνατή ψυχολογικά για να δράσω για το μέλλον, όχι μόνο στο σχολείο αλλά γενικά», αναλογιζόμενη την αλληλεπίδρασή της με μαθητές προσφυγικής καταγωγής στο σχολείο της.
Το σχέδιο δράσης
Η μεθοδολογία του σχεδίου δράσης δεν εφαρμόζεται ευρέως στα ελληνικά δημόσια σχολεία. Η εισαγωγή των απαιτούμενων βημάτων για το σχεδιασμό, την εφαρμογή και την αξιολόγηση ενός σχεδίου δράσης ήταν μια συναρπαστική και απαιτητική διαδικασία για τις σχολικές κοινότητες, καθώς και τους επιμορφωτές του έργου ‘Σχολεία Για Όλους’ οι οποίοι καθοδήγησαν τα σχολεία κατά τη διάρκεια αυτών των τελευταίων ετών. Ιδιαίτερα η αξιολόγηση και ο αναστοχασμός από τη σχολική κοινότητα μετά την ολοκλήρωση του σχεδίου δράσης ήταν ένα σημαντικό βήμα της διαδικασίας που ελπίζουμε ότι θα μεταφερθεί και σε άλλες σχολικές διαδικασίες. «Το σχέδιο δράσης επέτρεψε στους εκπαιδευτικούς να εργαστούν με μεγαλύτερη βεβαιότητα και αυτοπεποίθηση. Κατά την άποψή μου, η πιο σημαντική δραστηριότητα από το σχέδιο δράσης μας ήταν οι μέθοδοι συνεργατικής μάθησης που εφαρμόστηκαν στην τάξη. Μέσα από αυτές τις δραστηριότητες, όλη η τάξη έγινε μια ομάδα» μοιράζεται η κ. Αγγελική Σιμιτζή, καθηγήτρια στο 5ο Πρότυπο Γυμνάσιο Χαλκίδας.
Μια συνολική ιδέα της δημιουργίας και της εργασίας στο πλαίσιο του σχολικού μας δικτύου απεικονίζεται στο παρακάτω βίντεο.
Αειφορία και δημιουργία σχολικού δικτύου
Από την αρχή της υλοποίησης του έργου ‘Σχολεία Για Όλους’, η ανάγκη για βιωσιμότητα και μελλοντική συνέχιση αυτού ήταν μια σημαντική πρόκληση και επιθυμητός στόχος. H αξιολόγηση της εν λόγω δράσης, με γνώμονα την αξιοποίηση της μεθοδολογίας του σχεδίου δράσης, της συνεργασίας μεταξύ των μελών της σχολικής κοινότητας, καθώς και η αναφορά στο «Πλαίσιο αναφοράς των ικανοτήτων για τη δημοκρατική κουλτούρα», επιφέρει περαιτέρω ανάλυσης και θα ολοκληρωθεί με την ολοκλήρωση αυτού. Τα μέχρι τώρα, ωστόσο, δεδομένα επιφέρουν ένα θετικό αντίκτυπο στην προσπάθειά μας.
Η σχολική κουλτούρα εξελίσσεται αργά σε ένα ταχέως μεταβαλλόμενο σχολικό περιβάλλον, το οποίο μεταβάλλεται διαρκώς, λόγω της διαρκής μετακίνησης των αναπληρωτών εκπαιδευτικών σε άλλα σχολεία, καθώς και της ίδρυσης ή μη τάξεων υποδοχής στα σχολεία ανάλογα με την τρέχουσα κάθε έτος κατανομή των μαθητών με προσφυγικό υπόβαθρο. Παρ’ όλα αυτά, υπάρχουν απτά αποτελέσματα και πολύτιμες εμπειρίες και γνώσεις που αποκτήθηκαν από όλους τους εμπλεκόμενους, τις οποίες θα ‘πάρουν΄ μαζί τους όπου κι αν βρίσκονται. Ο μαθητής Κούρος Nurmohammadi Baigi, ο οποίος αρίστευσε στις εισαγωγικές εξετάσεις τον Ιούνιο του 2022 αποφοιτώντας από το Πρότυπο Λύκειο Μυτιλήνης και εισερχόμενος στο Τμήμα Ηλεκτρολόγων Μηχανικών του ΕΜΠ, είναι ένα παράδειγμα για το πώς ένα συνολικό υποστηρικτικό εκπαιδευτικό δίκτυο μπορεί να βοηθήσει τους μαθητές να αξιοποιήσουν πλήρως τις δυνατότητές τους. «Το σχολείο μας δεν διαθέτει πλέον τμήμα υποδοχής για τα παιδιά των προσφύγων. Έχει όμως να αντιμετωπίσει πολλές προκλήσεις. Σχέδια δράσης, ομάδες εργασίας, άμεσο και μακροπρόθεσμο σχεδιασμό, ενεργή συμμετοχή στην υλοποίηση και ευελιξία είναι πολύ περισσότερο από πριν η καθημερινή πρακτική των εκπαιδευτικών”, τονίζει η κ. Ιωάννα Ηλιοπούλου, εκπαιδευτικός του 5ου Πρότυπου Γυμνασίου Χαλκίδας, σχολείο του πρώτου κύκλου του έργου.
Η επόμενη φάση του προγράμματος
Το πρόγραμμα “Σχολεία για όλους” έχει παραταθεί μέχρι τον Ιούνιο του 2023, για να εργαστεί διαφορετικά με το δίκτυό του, στο ίδιο πλαίσιο.
”Αισθάνομαι ότι καταφέραμε όχι μόνο να συνεργαστούμε μεταξύ μας αλλά και να δημιουργήσουμε μια κοινότητα ειρήνης” σημειώνει ο Άγγελος Βαλλιανάτος, επικεφαλής εκπαιδευτής του προγράμματος.
Περισσότερες πληροφορίες για την παράταση του έργου εδώ.